İntihar-psixoloji böhranın nəticəsidir - Cəbrail Həşimov yazır...

 Müşahidələr göstərir ki, son otuz ildə intiharların sayı kəskin şəkildə artmışdır. Səbəblər isə müxtəlifdir: ağır həyat şəraiti, pulsuzluq, cavabsız məhəbbət, puç olmuş ümidlər və s. Yəni səbəbləri həddindən artıq uzatmaq da olar. Son dövrlərdə bu səbəblərin arasına biri də əlavə olunmuşdur: ali məktəbə qəbul olunmamaqdan yaranan ümidsizlik. Valideynlərin üzünə necə baxacağam, müəllimlərə nə cavab verəcəyəm, tay-tuş içinə necə çıxacağam, arzularım ürəyimdə qaldı və digər bu kimi fikirlər. 

   Əvvəlcədən qeyd edim ki, mən özüm orta məktəbi qurtardıqdan altı il sonra ali məktəbə qəbul olmuşam. Sinif yoldaşlarım qurtarıb işləyirdilər, mən isə hələ də imtahan verirdim. Əlbəttə, bunun bir sıra obyektiv və subyektiv səbəbləri olmuşdur. Burada məqsədim bu səbəbləri sadalamaq deyil. Sadəcə, ali məktəbə qəbul ola bilməyən şagirdlərin necə bir ümidsizliyə qapıldığını görəndə istər-istəməz ağıla bu intiharlar gəlir və mən də özümün neçə il sonra qəbul olmağımı xatırlayıram. Yadıma salıram ki, heç vaxt ümidsiz olmadım, daim çalışdım və sonda arzuma da çatdım.

   Bəs intihar hissi necə əmələ gəlir və bu yolu yeganə çıxış yolu hesab edənlərə necə kömək etmək olar?

   İntihar — psixoloji böhranın nəticəsidir. Bəs psixoloji böhran nədir?

   Psixoloqlar belə güman edirlər ki, psixoloji böhran vəziyyətində olan insanlar, adətən, dörd mərhələni yaşayırlar: 1.Şok, 2.Reaksiya, 3.Bərpa, 4.Yenidən nizamlanmaq. İndi bu mərhələləri ayrı-ayrılıqda izah etməyə çalışaq. 

1.ŞOK. Real təsəvvür sanki insandan uzaqlaşır. İnsan zahirən sakit, rahat kimi görünür, amma daxildə bir xaos yaranır və qəribədir ki, bir müddətdən sonra o bu hisləri unutmağa başlayır. Şok vəziyyətində olan insan ya çox fəal olur, ya da, əksinə, passivləşir və ətraf aləmə biganə olur.

   Necə kömək etməli? Hər şeydən əvvəl, daim onun yanında olmaq, qayğı göstərmək, tam sakitləşdirmək lazımdır. Heç bir halda ona “ağıl öyrətmək”, səhv etdiyini söyləmək olmaz.

   2.REAKSİYA. Nə qədər çalışsan da, reallıqdan qaça bilməzsən. Əksinə, tədricən reallığa uyğunlaşmalı olursan. Psixoloji böhranın bi mərhələsi çox vaxt daha ağır, daha ağrılı keçir. Çünki insan artıq şok mərhələsini keçib və başına gələn “müsibəti” daha aydın təsəvvür edir.   

   Necə kömək etməli? İmkan vermək lazımdır ki, insan ürəyindəkilərin hamısını desin, hətta kəskin danışsa da, kimlərisə günahlandırsa da, etiraz etmək olmaz. Ən əsası isə odur ki, insan mənfi emosiyaların içində boğulmasın.

   3.BƏRPA. Bütün ruhi, mənəvi zədələr tədricən sağalır. Əbəs yerə demirlər ki, ən böyük həkim—zamandır. İnsanda artıq yaşamağa, həyata həvəs yaranır. Ancaq hər şey heç də həmişə bir anda yaranmır. Ola bilər ki, əsəb sarsıntıları təkrar olunsun.

   Necə kömək etməli? Səbirlə gözləmək, tələsdirməmək, qayğı göstərmək, onu anlamağa çalışmaq. 

4.YENİDƏN NİZAMLANMAQ. Yavaş-yavaş insana şəxsi ləyaqət hissi qayıdır. Əvvəlki vəziyyətindən utanmağa başlayır. Normal duyğular qayıdır, ətraf aləmlə və insanlarla əlaqəni bərpa eləməyə çalışır, yeni təcrübələr qazanır.

   Necə kömək etmək olar? Həddindən artıq qayğı göstərməmək, xırda işlərinə qarışmamaq. İmkan vermək lazımdır ki, insan özünü yenilənmiş vəziyyətdə hiss etsin.

   Bir məsələyə də diqqət vermək lazımdır. Əgər yaxınlarınızdan kimsə intihar barədə danışmağa başlayırsa, buna zarafat kimi yanaşmayın. Bu, çox ciddi də ola bilər. Necə deyərlər, odla oyun olmaz, böyüyüb yanğın olar.

   Sonda Fransa yazıçısı Qustav Floberin bir fikrini yazmaq istəyirəm: “Ümidsizlik — zəiflərin xüsusiyyətidir. Ümidsizliyə qapılmış insanlara etibar etməyin, onlar hər zaman gücsüz insanlardır”.

   Yaşamaq eşqi ilə!