Pozulan konstitusiya - Təbriz Universitetində Azərbaycan dilinə ögey münasibət - ŞƏRH

İran hakimiyyəti vətəndaşlarının konstitusiya hüququnu pozur. Bu il ölkənin əsas qanununun qəbulundan 45, sənəddə dəyişiklik və düzəlişlər aparılmasından 35 il keçir. Ötən müddət ərzində konstitusiyanın əsasən, üçüncü fəsli - insan və vətəndaş hüquqları, beşinci fəsli - xalqın hakimiyyət hüququ və ondan irəli gələn hakimiyyət orqanları müddəalarına əməl olunmayıb.

İran vətəndaşları arasında ayrı-seçkilik hələ də qalır. Xalqlar öz dilində təhsil ala bilmirlər. Milli-etnik bərabərlik təmin olunmayıb və s.

İranda fars dili və mədəniyyəti hakimi-mütləqdir. Güney azərbaycanlılarının yaratdığı teleqram-kanallarda bildirilir ki, Azərbaycan türkcəsi ibtidai, orta məktəblərdə, ali təhsil ocaqlarında tədris edilmir. Bu istiqamətdə təşəbbüs göstərənlər təqib olunur, müxtəlif təzyiqlərə məruz qalır, “milli ədavəti qızışdırmaq”, “iğtişaş yaratmaq” adı ilə həbs edilirlər. Ancaq fars dili və ədəbiyyatının inkişafı üçün çalışanlar mükafatlandırılırlar. Oxşar şərait İranın erməniəsilli vətəndaşları üçün də yaradılır. Hətta, Ermənistandan İrana erməni dilində ədəbiyyatın göndərilməsinə də şərait yaradılır.

Körpələrə Azərbaycan türkcəsində adların qoyulmasında məhdudiyyətlər var. Amma fars və erməni etnik qrupunun nümayəndələri belə bir qadağa ilə üzləşmirlər.

Teleqram-kanallarda xatırladılıb ki, 2016-cı ildə Şərqi Azərbaycan əyalətinin mərkəzi Təbriz şəhərində eyniadlı universitetdə Azərbaycan dilinin Təbriz ləhcəsi üzrə Dil və Ədəbiyyat fakültəsinin açıldığına dair məlumat yayılmışdı. Dekan Əhməd Fərşbafian rəhbərlik etdiyi fakültədə ilk mərhələdə 40 tələbənin oxuyacağını bildrimişdi. Həmin dövrdə Azərbaycanın vahid dilinin olduğu, dil məsələsində Təbrizlə Bakını bir-birindən uzaqlaşdırmaq məqsədi ilə belə bir fakültənin açıldığı deyilsə də, onda bəziləri fakültənin açılmasını dəstəkləmişdi. Ancaq Tehran hakimiyyəti bu sahədə də problem yaratmağa başlayıb.

Təbriz Universitetinin tələbələri yaradılan problemlə bağlı açıqlama yayıb. Onlar bildirib ki, 2016-cı ildə Təbriz Universitetində Azərbaycan türk dili və ədəbiyyatı ixtisası yaradılıb. Bu zaman İrandakı müxtəlif etnik qruplara ana dilində oxumaq və yazmaq hüququ verən İran konstitusiyasına, ayətullah Seyid Əli Xaməneinin fikirlərinə əsaslanılıb.

Qeyd olunub ki, ilk mərhələdə bu sahəyə türk ədəbiyyatı dili ilə bağlı ixtisası olmayan fars ədəbiyyatı müəllimləri rəhbərlik edirdilər. Tələbələr 2017-ci ildə etiraz edərək fakültəni başqa ixtisaslarda olduğu kimi bu sahədə akademik savadı, təhsili olan professorların idarə etməsi tələbini irəli sürmüşdülər. Bunun ardınca tələbələr İranın hər yerindən türk dilində doktorluq dərəcəsi almış professorları universititetə dəvət etmişdilər.

Məlumata görə, 2023-cü tədris ilinin ortalarında Təbriz Universitetindən türk dili üzrə ixtisaslı professorları uzaqlaşdırmağa başlayıblar. Yüksək vəzifəli professorlardan birini türk dili üzrə doktorluq dərəcəsi olmasına baxmayaraq işdən çıxarıb, onun yerinə fars dili və ədəbiyyatı üzrə 3 müəllim təyin edilib. Onların isə bu istiqamətdə praktiki olaraq heç bir təcrübələrinin olmadığı bildirilib.

Fəaliyyətdə olduğu müddətdə fakültədə Azərbaycan türkcəsi və ədəbiyyatı üzrə xeyli müəllimin yetişdiyi də qeyd olunub. Bu isə onların fakültədə işləməsi və fəaliyyəti üçün əsas verir. Hakimiyyətin Türk dili və ədəbiyyat fakültəsində dərsləri aidiyyəti olmayanların tədrislə məşğul olmasına etiraz edirlər. Onlar bildirib ki, fars dili və ədəbiyyatı professorlarının heç birinin dərslərində iştirak etməyəcəklər.

Tələbələr fars, ingilis və fransız dillərini öyrənən həmkarlarına heç vaxt belə münasibət göstərilmədiyini vurğulayıblar.

Etirazçılar onu da diqqətə çatdırıblar ki, Təbriz Universitetinin rəhbərliyi Türk dili və ədəbiyyat fakültəsinin fəaliyyətinə ögey münasibət göstərir. Belə ki, fakültə daimi kabinet və ya sinif otağı ilə təmin olunmayıb. Onlar bildirib ki, kürd dili üçün də oxşar kurs eyni vaxtda yaradılıb: “Ancaq onların bizim kimi problemləri yoxdur”.

Tələbələr məqsədlərinin türk dili və mədəniyyətini qoruyub saxlamaq olduğunu da deyiblər.

Etirazçıların tələblərində qeyri-adi, qanundankənar bir istək axtarmaq İran konstitusiyasına qarşı çıxmağa bərabərdir. Çünki yaradılan çox cüzi şərait nəticəsində İranda Azərbaycan türkcəsi üzrə xeyli müəllim yetişib. Bu isə perspektivdə ölkədə bu dilin tədrisini asanlaşdırar. Başqa ixtisas üzrə müəllimlərin bu məsələyə cəlb edilməsi isə hakimiyyət üçün əlavə problem yaradar. Belə davranış “Azadlıq, Ədalət, Milli hökumət!” şüarının yayılmasına rəvac verir.

Azərbaycan Respublikasının xarici siyasətində də azərbaycanlıların yaşadıqları ölkədə öz dilində təhsil alması prioritet məsələdir. Bu baxımdan problemin həlli Azərbaycan-İran münasibətlərinin normallaşmasına töhfə verər.