Sülhə gedən yol: Azərbaycan və Ermənistanın keşməkeşli səyahəti - MƏQALƏ

Cənubi Qafqazın qeyri-sabit quruluşunda Azərbaycan və Ermənistan arasındakı tarixi düşmənçilik regional sabitliyə davamlı tikan kimi görünür. 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Ermənistan Azərbaycana qarşı 1994-cü ildə atəşkəs əldə olunana qədər davam edən hərbi kampaniyaya başladı. Ermənistan Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazilərinin 20 faizini, yəni Qarabağ bölgəsini və ona bitişik yeddi rayonu işğal etdi. Ermənistanın apardığı vəhşi etnik təmizləmə siyasəti nəticəsində 30 mindən çox etnik azərbaycanlı qətlə yetirilib, bir milyon insan öz torpaqlarından didərgin salınıb.

Atəşkəsə baxmayaraq, münaqişə 2020-ci ildəki dramatik eskalasiyaya qədər arabir alovlanmalarla donmuş vəziyyətdə qaldı. Ermənistanın Azərbaycan Ordusunun mövqelərinə və mülki yaşayış məntəqələrinə növbəti irimiqyaslı hərbi hücumuna cavab olaraq Azərbaycan Silahlı Qüvvələri əks-həmlə əməliyyatına başladı. Beləliklə, 2020-ci ildə 44 günlük Vətən müharibəsi və 2023-cü ildə Azərbaycan Ordusunun həyata keçirdiyi lokal antiterror tədbirləri nəticəsində Azərbaycan öz ərazilərini işğaldan azad etdi, ərazi bütövlüyünü və suverenliyini bərpa etdi.

Bu təlatümlü onilliklər ərzində Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan sülhün tərəfdarı oldu və regionda davamlı sabitliyə aparan yol kimi öz ərazi bütövlüyünün bərpasını vurğuladı. Azərbaycan hökuməti tarixi problemlərə və münaqişə ilə bağlı son xatirələrə baxmayaraq, dialoqu açıq saxlamaq üçün yorulmadan çalışıb. Azərbaycan liderinin iki xalqın sülh müqaviləsinə “həmişəkindən daha yaxın” olması ilə bağlı bu yaxınlarda səsləndirdiyi fikir fitnə tarixinin səhifəsini çevirmək üçün səmimi öhdəliyi əks etdirir. Azərbaycanın sülhə yanaşması iqtisadi inkişafı, infrastrukturun modernləşdirilməsini, sabitlik və rifahın sütunları kimi qlobal iqtisadiyyata inteqrasiyanı vurğulayan daha geniş regional strategiyası ilə sıx bağlıdır. Müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Azərbaycan öz enerji resurslarını təkcə iqtisadiyyatını deyil, həm də diplomatik təşəbbüslərini dəstəkləmək üçün istifadə edib.

Əhəmiyyətli iqtisadi problemlərlə və təcridlə üzləşmiş Ermənistanla təzad iki xalqın keçdiyi fərqli yolları vurğulayır. Azərbaycanın inkişafa diqqəti və sülhü müdafiə etməsi bir-birinə bağlıdır, bu, regional əməkdaşlığı təşviq etmək və gərginliyi azaltmaq üçün bir vasitə kimi görünür. Prezident İlham Əliyevin müsbət rolu döyüş meydanının və danışıqlar masasının da irəlisinə keçir. Onun rəhbərliyi ilə Azərbaycanda müasirləşmə və inkişaf istiqamətində mühüm addımlar atılıb. Ölkənin neft və qaz gəlirlərindən strateji istifadə etməsi müxtəlif sektorlarda artıma təkan verərək Azərbaycanı regional enerji bazarlarında və ondan kənarda əsas oyunçu kimi yerləşdirib. Bu iqtisadi güc Azərbaycana Cənubi Qafqazda sülh və sabitliyə töhfə verən xarici siyasət yeritmək və qeyri-neft iqtisadiyyatını şaxələndirmək imkanı verib.

Azərbaycanın sülh çağırışı, xüsusən də ərazilərin qaytarılması və sərhədlərin demarkasiyası ilə bağlı tələblərdən kənar deyil. Lakin bunlar beynəlxalq hüquq və ərazi bütövlüyü prinsipləri kontekstində qurulub. Azərbaycanın hətta hərbi uğurlar əldə etdikdən sonra da dialoqa hazır olması davamlı münaqişədənsə diplomatik həll yollarına üstünlük verdiyini vurğulayır. Bu sülh səylərini dəstəkləməkdə beynəlxalq ictimaiyyətin rolunu şişirtmək olmaz. NATO və Avropa İttifaqı da daxil olmaqla qlobal və regional aktorların fəal iştirakı Cənubi Qafqazın daha geniş Avropa və Asiya təhlükəsizlik mənzərəsi aspektindən əhəmiyyətinin tanınmasından xəbər verir. NATO-nun Baş katibi Yens Stoltenberqin sülhə doğru irəliləyişi etiraf etməsi sabit və dinc Cənubi Qafqazın daha geniş həcmli nəticələrini vurğulayır.

Onilliklər boyu davam edən münaqişə və iztirablarla yadda qalan Azərbaycan və Ermənistan arasında sülhə gedən yol indi potensial transformasiya nöqtəsindədir. Son müsbət irəliləyişlər münaqişənin xərclərinin sülhün dividendlərini üstələdiyinin qarşılıqlı etirafına işarədir. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi Azərbaycanı ərazi mübahisələri və tarixi narazılıqlar yerinə, sabitliyə, inkişafa və regional inteqrasiyaya üstünlük verən bir gələcəyə doğru istiqamətləndirməkdə mühüm rol oynayıb. Hər iki xalq tarixi sülh sazişinə yaxınlaşdıqca beynəlxalq ictimaiyyət bu fürsətin əldən verilməməsi üçün dəstək rolunu oynamalıdır.

Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həlli hətta ən köklü mübahisələrin də sülh yolu ilə həll oluna biləcəyini nümayiş etdirərək dünyadakı digər münaqişələr üçün ümid işığı ola bilər. Cənubi Qafqazın gələcəyi tarazlıqdadır, cəsarətli rəhbərlik və beynəlxalq dəstək ilə sülh əldə edilə bilər. Bu məqam XXI əsrdə münaqişələrin həlli üçün presedent yarada bilər.

Tahir Faruk - "Daily Ittehad Media Group və Pakistan Economic Net"in baş redaktoru, Pakistan Qəzet Redaktorları Şurasının (CPNE) Xarici Əlaqələr Komitəsinin vitse-prezidenti.