“Facebook” və “Instagram”da qlobal problem: Səbəb açıqlanmır, sosial şəbəkələrə inam isə sarsılır - ARAŞDIRMA

Məlum olduğu kimi, ötən gün “Facebook” və “Instagram” hesablarına giriş təxminən iki saata yaxın məhdudlaşdırıldı. Səbəblər barədə heç bir açıqlama verilməsə də, ehtimallardan biri kimi, Husilərin Qırmızı dənizdə kabelləri kəsməsi barədə məlumatlar yayıldı.

Lakin “Facebook” və “Instagram” sosial şəbəkələrinin sahibi olan “Meta” şirkəti bu iddialarla bağlı heç bir rəsmi açıqlama yaymadı. Şirkət problemin, sadəcə, texniki məsələlərdən qaynaqlandığını bildirməklə kifayətləndi.

Məlumat üçün qeyd edək ki, “Meta” şirkəti sahibi olduğu “Facebook” və “Instagram” platformasının fəaliyyətinin qlobal miqyasda məhdudlaşdırılması nəticəsində 570 mindən çox “Facebook”, 90 mindən çox “Instagram” istifadəçisi hesablarına daxil ola bilmədiklərini bəyan elədi. İstifadəçilər platformalara daxil olmaq istəyərkən onlardan parol tələb edildiyini, parolu daxil etdikdə isə məlumatların yanlış olduğunu və hesaba girişin mümkün olmadığını bildiriblər.

“Meta” şirkətinin sözçüsü Endi Ston özünün “X” hesabında paylaşımı zamanı problemdən xəbərdar olduğunu, qısa zamanda yaranan çətinliklərin aradan qaldırılacağını deyərək bunun üçün istifadəçilərdən üzr istəsə də, məsələnin nədən qaynaqlanması ilə bağlı ona ünvanlanan sualları cavabsız qoyub.

Hazırda bir çox ölkələrdə problem həllini tapsa da, Norveçdə 17 saatdan çoxdur “Facebook” və “Instagram”a girişdə çətinlik müşahidə olunur. Norveçdən olan istifadəçilər hələ də hesablarına daxil ola bilmədiklərini bildirirlər. İngiltərədə də bənzər problem müşahidə edilir. İstifadəçilər ID kartlarını və lazım olan məlumatlarını “Meta” şirkətinə ötürdüklərini, lakin problemin həllini tapmadığını deyirlər.

Sosial medialarda paylaşılan statuslara əsasən, bütün bu hadisələrin istifadəçilər arasında “Facebook” və “Instagram”a olan etibarı azaltdığını demək olar.

Maraqlıdır ki, hansısa global güc istənilən vaxt girişi məhdudlaşdıra, hesabları silə bilərmi? Belə bir vəziyyətdə “Meta”ya etibar etmək olarmı?

Azərbaycan İnnovasiyaları İxracı Konsorsiumunun icraçı direktoru Fərid Kazımov “APA-Economics”ə açıqlamasında bildirib ki, sosial şəbəkələrə bir o qədər etibar etmək olmaz, bunun üçün də istifadəçilər bütün məlumatlarını komputerlərində saxlamalıdırlar: “Xüsusilə kibertəhlükəsizlik gigiyenasına riayət etmək lazımdır. Düşünürəm ki, bu problem bütün sosial şəbəkələrdə yaşana bilər. Ümumiyyətlə, hansı sosial şəbəkədə problem varsa, orada mövcud nöqsanların qarşısını almaq üçün daha ciddi addımlar atılmalıdır. Etiraf edək ki, biz daha çox “Facebook” və “Instagram”da bu və bu kimi problemlərlə rastlaşırıq”.

İnformasiya və kommunikasiya məsələləri üzrə ekspert Elvin Abbasov “APA-Economics”ə açıqlamasında qeyd edib ki, bir neçə il əvvəl də belə qlobal hadisə baş vermişdi, "Meta" şirkətinin "Facebook" və "Intsagram" sosial şəbəkələrinə giriş məhdudlaşmışdı: “Azərbaycanda internetə girişi "Facebook" və "Instagram"dan ibarət olan kütlə həmin dövrdə elə bilmişdi ki, bütün ölkədə şəbəkə çöküb. Ötən gün də eyni proses oldu. "Meta"nın vahid “login” sistemində problem yaşandı. Bu məsələnin siyasi tərəfi haqda məlumatsızam. Bu cür şəbəkələrin açarı əslində dövlətlərin deyil, şirkətin əlində olur. Bu gün elə böyük nəhəng şirkətlər var ki, onlar ölkələrə hökm edirlər. Bu səbəbdən də terror təşkilatlarının belə böyük nəhəng şirkətlərə təsirinin olacağını düşünmürəm”.

Yayılan məlumatlara əsasən, problemin yaranmasına səbəb olaraq ABŞ-da prezident seçkilərinin keçirilməsi də göstərildi. Ağ Evin Milli Təhlükəsizlik Şurasının sözçüsü isə ötən gün rəsmi bəyanatda bildirib ki, insidentlə bağlı bütün detalları izləyirlər və hazırda hər hansı xüsusi zərərli kiber fəaliyyətin olması haqda məlumat əldə etməyiblər. Onlar bunun seçki ilə əlaqəli olduğunu ehtimal etmirlər.

Ehtimallar arasında dünyaca məşhur superstar Teylor Sviftin “Instagram” üzərindən prezident seçkiləri ilə əlaqədar xüsusi kampaniyaya başlaması da göstərilir. Son paylaşımı ilə həddindən artıq böyük izləmə əldə edən superstar Amerika vətəndaşlarını Trampın əleyhinə səsverməyə səsləmişdi.

Əsaslı iddialar arasında Qırmızı Dənizdə kabellərin zədələnməsi iddiası da yer alıb. Belə ki, hadisənin baş verməsindən bir gün öncə - martın 4-də CNN-də bununla bağlı maraqlı araşdırma materialı dərc olunub.

Belə ki, CNN-də yer alan məqalədə qeyd olunub ki, Qırmızı Dənizdə sualtı kabellərin zədələnməsi telekommunikasiya şəbəkələrini sıradan çıxarır və provayderləri Asiya, Avropa və Yaxın Şərq arasında internet trafikinin dörddə birinə qədər istiqaməti dəyişməyə sövq edir.

Məqalədə kabellərə sahib olan dörd əsas telekommunikasiya şəbəkəsinin fəaliyətinin dayandığı, Yaxın Şərqdə rabitədə əsaslı problemlərin yarandığı qeyd olunub. Honq Konq Telekommunikasiya şirkətinin yaydığı rəsmi məlumata görə, təkcə bazar ertəsi Asiya, Avropa, eləcə də Yaxın Şərq arasında müştəri trafikinin 25%-i problemdən təsirlənib. Lakin şirkət kabellərin necə zədələnməsi və buna görə kimin məsuliyyət daşıması haqda heç bir açıqlama yaymayıb.

Təsirə məruz qalan kabel sistemlərindən birinə sahib olan “Seacom” şirkətindən isə CNN-ə bildirilib ki, yaxın bir ay ərzində təmir işlərinin başlanılması gözlənilmir: “Yəmən dəniz idarəsindən icazə almaq səkkiz həftəyə qədər vaxt apara bilər. Zədələnmiş kabeli təmir edənədək müştəri trafikinin istiqaməti dəyişdiriləcək”.

CNN-in məlumatında sualtı kabellərin “Amazon”, “Meta” kimi nəhəng şirkətlər tərəfindən maliyyələşdirildiyi də vurğulanıb. Həmçinin o da qeyd olunub ki, bir neçə həftə öncə husilər sualtı kabelləri hədəfə alacaqlarını bəyan etmişdilər. Bundan başqa, İsrail mediasına istinadən bildirilib ki, kabellərin zədələnməsinə görə husilər məsuliyyət daşıyır.

“Meta” şirkətinin üzləşdiyi bu problemlə əlaqədar “X” sosial şəbəkəsinin sahibi olan İlon Mask öz hesabı üzərindən sətiraltı mesaj ötürüb. “X” sosial şəbəkəsində yayımlanan mesajı oxuya bilirsiz, çünki bizim xidmətimiz daha yaxşıdır”, - deyə İlon Mask paylaşımında qeyd edib.

Xatırladaq ki, bənzər problem 2019-cu ildə də yaranmışdı. Nəticədə “Meta” şirkətinin sahib olduğu “Facebook” və “Instagram”ın fəaliyyəti 24 saat məhdudlaşdırılmışdı. 2021-ci ildə isə adıçəkilən sosial şəbəkələrin fəaliyyətində 6 saat məhduduiyyət yaranmışdı.

Qeyd edək ki, dünən baş verən hadisə ilə bağlı “Washington Post” dərgisi “Facebook” və “Instagram” istifadəçiləri arasında narahatlığın yarandığını bəyan edib.

Ötən gün baş verən hadisə ilə əlaqədar olaraq “Meta”nın bazar payı 1.5 % azalıb.

Onu da vurğulayaq ki, Azərbaycanın dövlət qurumları "APA-Economics"ə bu məsələ ilə bağlı hansısa açıqlama vermək səlahiyyətinə malik olmadıqlarını bildiriblər.